Μπόνους παραγωγικότητας στο Δημόσιο: μια μεταρρύθμιση με θολά κριτήρια και πολλές σκιές

 

Ως ένα σύγχρονο εργαλείο επιβράβευσης της απόδοσης παρουσιάζεται το σύστημα μπόνους παραγωγικότητας στο Δημόσιο. Στην πράξη, ωστόσο, η εφαρμογή του αποκαλύπτει ένα μοντέλο με ασαφή κριτήρια, υπερσυγκεντρωμένες αρμοδιότητες και σοβαρό κίνδυνο αλλοίωσης της έννοιας της αξιοκρατίας.

Η φιλοσοφία του συστήματος βασίζεται σε στόχους που καθορίζονται με τη μέθοδο SMART και υποστηρίζονται, σύμφωνα με το αφήγημα, από εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης. Τα δεδομένα αποτυπώνονται σε πληροφοριακό σύστημα και η τελική επιλογή των δικαιούχων και του ύψους της ανταμοιβής περνά στα χέρια των υπηρεσιακών προϊσταμένων.

Εκεί ακριβώς εντοπίζεται και το βασικό πρόβλημα.

Η «αξιολόγηση» χωρίς λογοδοσία

Οι προϊστάμενοι καλούνται να αποφασίσουν ποιοι υπάλληλοι αξίζουν επιβράβευση και σε ποιο βαθμό, χωρίς υποχρεωτική αιτιολόγηση, χωρίς δημοσιοποίηση βαθμολογιών και χωρίς ανεξάρτητο μηχανισμό ελέγχου. Έτσι, η διαδικασία που διαφημίζεται ως αντικειμενική αφήνει μεγάλο περιθώριο προσωπικής κρίσης, ευνοιοκρατίας ή ακόμη και σιωπηρής τιμωρίας όσων δεν είναι «αρεστοί».

Σε αρκετές υπηρεσίες, εργαζόμενοι με συγκρίσιμο φόρτο εργασίας και αντίστοιχα αποτελέσματα αντιμετωπίζονται διαφορετικά, δημιουργώντας ένα κλίμα αμφισβήτησης και καχυποψίας.

Όταν η παραγωγικότητα μετριέται επιλεκτικά

Το Δημόσιο, ωστόσο, δεν είναι γραμμή παραγωγής. Πολλές υπηρεσίες επιτελούν έργο που δεν αποτυπώνεται εύκολα σε δείκτες: κοινωνική προστασία, ελεγκτικό έργο, διαχείριση κρίσεων, εξυπηρέτηση πολιτών σε δύσκολες συνθήκες. Αυτές οι πτυχές της εργασίας σπάνια μεταφράζονται σε αριθμούς, με αποτέλεσμα να υποβαθμίζονται έναντι δραστηριοτήτων που «γράφουν» καλύτερα στα συστήματα.

Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που τείνει να επιβραβεύει την εικόνα της παραγωγικότητας και όχι απαραίτητα την ουσία της.

Το πλαφόν που ακυρώνει την προσπάθεια

Η πρόβλεψη ανώτατου αριθμού δικαιούχων ανά φορέα, με στόχο την αποφυγή επιδοματικού χαρακτήρα, οδηγεί σε ακόμη μία αντίφαση. Όταν περισσότεροι υπάλληλοι επιτυγχάνουν τους στόχους, κάποιοι αποκλείονται εκ των προτέρων, όχι επειδή υστερούν, αλλά επειδή το σύστημα δεν τους «χωρά».

Έτσι, η επιβράβευση μετατρέπεται σε εσωτερικό ανταγωνισμό, αποδυναμώνοντας τη συνεργασία που υποτίθεται ότι αποτελεί βασικό ζητούμενο.

Από κίνητρο σε παράγοντα απογοήτευσης

Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το μπόνους παραγωγικότητας θα ενισχύσει την αποτελεσματικότητα του Δημοσίου και θα βελτιώσει τις υπηρεσίες προς τον πολίτη. Στην καθημερινότητα, όμως, σε αρκετές υπηρεσίες λειτουργεί ήδη ως πηγή απογοήτευσης, καθώς δημιουργεί την αίσθηση ότι η ανταμοιβή δεν συνδέεται με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά με το ποιος αξιολογεί ποιον.

Χωρίς σαφή, ελέγξιμα και διαφανή κριτήρια, το μπόνους παραγωγικότητας κινδυνεύει να εξελιχθεί σε ένα εργαλείο εσωτερικής ιεραρχικής πίεσης, αντί για μοχλό βελτίωσης της δημόσιας διοίκησης.

Η πραγματική μεταρρύθμιση δεν είναι η διανομή μπόνους, αλλά η οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Και αυτή, προς το παρόν, παραμένει το μεγάλο ζητούμενο.