Προκλήσεις ενημέρωσης στην ψηφιακή εποχή-Από την ψηφιακή δημοκρατία στην ψηφιακή τυραννία, ένα κλικ διαφορά

Του Γιώργου Παπαπροδρόμου, αντιστράτηγου της ΕΛΑΣ ε.α., πτυχιούχου Νομικής ΑΠΘ – δικαστικού γραφολόγου και πρώην διευθυντή της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος

Η ΠΡΟΟΔΟΣ και η εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών συνδέονται άρρηκτα με τη διαχρονικά, καθημερινή επίπονη προσπάθεια των ατομικών και συλλογικών ανθρώπινων οντοτήτων.

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ αυτή θα ήταν ατελέσφορη δίχως τα συστατικά της στοιχεία, δηλαδή την ανθρώπινη φυσική νοημοσύνη (μέσα από την παρατηρητικότητα και την επινοητικότητα), τα δεδομένα (γεγονότα – συμβάντα), αλλά και τα απαραίτητα τεχνολογικά εργαλεία (όπως ο προφορικός λόγος, ο γραπτός λόγος, η απεικονιστική τεχνολογία, φωτογραφία, βίντεο κ.ά.).

Ο ΧΡΟΝΟΣ δεν είναι τίποτα άλλο από μια σειρά μεταβολών του περιβάλλοντος, άθροισμα στιγμών και ημερών, και ο άνθρωπος νιώθει την ενημέρωση ως ανάγκη, αφού η γνώση των συμβαινόντων σε μια ημέρα συμπληρώνει το παζλ της επιζητούμενης συνολικής και ουσιαστικής γνώσης.

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ της ενημέρωσης ουσιαστικά ξεκινά με την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών, τη στιγμή που η υποκειμενικότητα εντάσσεται στη συλλογικότητα, και η αποτύπωση γεγονότων και συμβάντων αξιοποιείται καλύτερα από τον άνθρωπο.

Η ικανότητα προφορικής απόδοσης, αλλά κυρίως η γραπτή αποτύπωση των συμβάντων, με σημείο-σταθμό την επινόηση της γραφής (και σε μεταγενέστερο χρόνο της τυπογραφίας), έχουν επιφέρει αλυσιδωτές επιπτώσεις στον τομέα της ενημέρωσης.

Η ΕΙΔΗΣΗ, ως μια μορφή πληροφορίας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθίσταται, πέραν των άλλων, μια μορφή εμπορευματικού προϊόντος, πρώτη ύλη για έναν τομέα ανθρώπινων δραστηριοτήτων που θα διαμορφώσει το σύστημα εξουσιών των κοινωνιών μας, καταλαμβάνοντας την τέταρτη μορφή εξουσίας, αφού διαμορφώνει την ατομική και συλλογική κοινή γνώμη.

ΣΤΟ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ αυτό δυναμικό τοπίο έχουν προστεθεί τις τελευταίες δεκαετίες και οι λεγόμενες τεχνολογίες αιχμής (edge technologies), με κυρίαρχο το διαδίκτυο και τον παγκόσμιο ιστό, τα μαζικά δεδομένα και την τεχνητή νοημοσύνη.

Η ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟΤΗΤΑ που επέφερε η συμμετοχική εκδοχή του διαδικτύου, κατήργησε τα μονοπώλια του κλάδου της ενημέρωσης και της ειδησεογραφικής απεικόνισης και είχε πολύ σημαντικό αντίκτυπο πέρα από γεωγραφικούς και πολιτισμικούς περιορισμούς.

ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ φορά στην ανθρώπινη ιστορία ένας μεγάλος αριθμός συσσωρευμένων δεδομένων (Big Data-μαζικά δεδομένα) συγκροτεί ένα τσουνάμι πληροφοριών, ένα νέο χαοτικό χώρο που λέγεται κυβερνοχώρος, και τον οποίο η ανθρώπινη πεπερασμένη νοημοσύνη αδυνατεί πλέον να ενσωματώσει νοηματικά.

Για τον λόγο αυτό αναπτύσσονται νέα τεχνολογικά εργαλεία, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά ταυτόχρονα αναδιαμορφώνονται οι κοινωνικοοικονομικοί συσχετισμοί, αφού συγκεκριμένη νέα ελίτ κρατά την τεχνολογία αυτή (νέα κέντρα μαζικών δεδομένων, νέες μεγάλες πλατφόρμες, ανάπτυξη νέων λογισμικών, καινοτομίες), με αποτέλεσμα να διευρύνονται υφιστάμενες μορφές μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων.

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει ανατρέψει παραδοσιακές μορφές των ενημερωτικών διαύλων επικοινωνίας, η συγκέντρωση ευαίσθητων μαζικών δεδομένων στις νέες οντότητες ισχύος έχει βοηθήσει τα νέα κέντρα της ενημέρωσης να προφιλ-ο-ποιήσουν τους αποδέκτες του νέου εμπορεύματος (των ειδήσεων με νέο περιτύλιγμα) και στην ουσία να ανατρέπουν μια διαχρονικά παραδοσιακή αρχή της ενημέρωσης.

Η ΑΡΧΗ αυτή είναι το δικαίωμα να επιλέγουμε εμείς την είδηση κι όχι η είδηση εμάς.

ΟΙ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΙ της τεχνητής νοημοσύνης, μέσα από την εκθετικής μορφής αξιοποίηση των μαζικών δεδομένων και τη μηχανική μάθηση, προχωρούν στην εξατομίκευση των αναγκών ενημέρωσης του καθενός μας κι αυτό το διαπιστώνουμε συμμετέχοντας λιγότερο ή περισσότερο στην ψηφιακή μαζική δικτύωση, με τις αναδυόμενες, κάθε φορά μπροστά μας, «σημαντικές» ειδήσεις.

Η ΤΥΧΑΙΟΤΗΤΑ και η δυνατότητα επιλογής μιας είδησης υποχωρούν μπροστά στον οδοστρωτήρα των αλγορίθμων και της μεροληπτικής τεχνητής νοημοσύνης αφού απουσιάζουν τα «φυσικά φράγματα» και φίλτρα, δηλαδή η κριτική σκέψη και η ανθρώπινη προσπάθεια κατανόησης, σε μια εποχή με διάθεση παραίτησης της φυσικής νοημοσύνης από το κοινωνικό γίγνεσθαι (εποχή έντονης κοινωνικής απάθειας).

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ εξίσωση της ενημέρωσης δυσκολεύει μπροστά στην ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση από ατομικούς ή συλλογικούς δρώντες (οργανωμένο έγκλημα, κυβερνοέγκλημα, έντονοι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί) του πλαισίου διακίνησης μιας είδησης [με τη δημιουργία, μέσω της τεχνολογίας, ψεύτικων ειδήσεων (fake news – deep fakes)] και την εμφάνιση της παραπληροφόρησης και κακοπληροφόρησης.

ΟΙ ΝΕΕΣ μορφές υβριδικών απειλών (hybrid threats) μπορούν να δημιουργήσουν ανά πάσα στιγμή περιβάλλον έντασης και συγκρούσεων, να ανατρέψουν και διαταράξουν την ειρηνική πορεία ατόμων και κρατών.

Η ΑΝΑΓΚΗ ανάπτυξης και ενίσχυσης νέων εγγραμματισμών, όπως ο εγγραμματισμός στα Μέσα Ενημέρωσης (Media Literacy) και ο Ψηφιακός Εγγραμματισμός (Digital Literacy) δίπλα στους παραδοσιακούς και βασικούς εγγραμματισμούς καθίσταται αδήριτη ανάγκη στον 21ο αιώνα, κυρίως για τα ευάλωτα άτομα των κοινωνιών μας (παιδιά, άτομα τρίτης ηλικίας, ΑμεΑ, μετανάστες κ.ά.).

ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΩΣ για ένα σημαντικό ποσοστό του σημερινού παγκόσμιου πληθυσμού (περίπου το 30% των οκτώ και πλέον δισεκατομμυρίων συνανθρώπων μας) οι συγκεκριμένοι εγγραμματισμοί φαντάζουν πολυτέλεια, αφού απουσιάζει η προσβασιμότητα στις νέες τεχνολογίες και η συνδεσιμότητα (η λέξη blackout – διακοπή ηλεκτροδότησης δεν υπάρχει καν στο λεξιλόγιο αφού δεν υπάρχει προσβασιμότητα στην ενέργεια και σε άλλα βασικά αγαθά).

ΜΙΑ ΆΛΛΗ πρόκληση στη σύγχρονη ενημέρωση αποτελεί η απουσία ικανού ρυθμιστικού -κανονιστικού πλαισίου (ανεξάρτητες αρχές, μηχανισμοί διαφάνειας και λογοδοσίας, δεοντολογικές και τεχνοηθικές αρχές) και κυρίως κουλτούρας υπεύθυνης και αξιόπιστης ενημέρωσης (η εμφάνιση τηλεοπτικών μαϊντανών και ειδικών του μη ειδέναι είναι μια απλή καταγραφή της νέας τάσης στην ενημέρωση).

Η ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ του σήμερα συνδέεται άμεσα με το επιθυμητό και ωφέλιμο για την κοινωνία μοντέλο ανάπτυξης που αποτελούν οι προοπτικές για μια κοινωνία της δημοκρατίας και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κι όχι για το αδιέξοδο μοντέλο κοινωνιών τυραννίας και αυταρχισμού.

Από την ψηφιακή δημοκρατία στην ψηφιακή τυραννία, ένα κλικ διαφορά κι αυτό είναι θέμα ανθρώπινης κι όχι αλγοριθμικής επιλογής.

ΚΑΙ ΌΣΟ ακόμη μπορούμε να επιλέγουμε, ελπίζουμε στην καλύτερη ενημέρωση και στην ανθρώπινη εξ-ημέρωση κι ευημερία.

naftemporiki.gr