Εθνική Στρατηγική για τη Βία και Παραβατικότητα των Ανηλίκων: Ένα βήμα μπροστά ή «στρατηγική επί χάρτου»;

Τη Δευτέρα 7 Μαΐου 2025 παρουσιάστηκε η «Εθνική στρατηγική για την πρόληψη της βίας και την αντιμετώπιση της παραβατικότητας ανηλίκων 2025-2030» παρουσία του ίδιου του πρωθυπουργού και επτά υπουργών της κυβέρνησης.

Με αφορμή τη συνεχιζόμενη και ανησυχητική αύξηση των περιστατικών βίας μεταξύ ανηλίκων, το Katehacker επανέρχεται με μια εμπεριστατωμένη ματιά στο φιλόδοξο αυτό κυβερνητικό σχέδιο. Τι από όσα υποσχέθηκε υλοποιήθηκε ενάμιση μήνα μετά; Πόσα από τα 69 εξαγγελθέντα μέτρα έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή; Και ποια τελικά φιλοσοφία αποτυπώνεται πίσω από την επικοινωνιακή λάμψη της παρουσίασης;

Η στρατηγική, που καλύπτει την περίοδο 2025-2030, φέρνει στο προσκήνιο 69 θεσμικά μέτρα. Ωστόσο, σύμφωνα με αναλυτές και επιστήμονες, το 40% αυτών είναι κατασταλτικού χαρακτήρα, το 20% υποστηρικτικά/θεραπευτικά, ενώ μόνο ένα 15% προληπτικού χαρακτήρα. Η αναντιστοιχία αυτή φανερώνει την κυρίαρχη λογική της αυστηροποίησης και της πειθάρχησης – αντί για μια στρατηγική πρόληψης και κοινωνικής ενσωμάτωσης.

Η αλλαγή όρου από «κοινωφελής εργασία» σε «κοινωνική εργασία» προκάλεσε ήδη αντιδράσεις από τον Σύνδεσμο Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος. Ο θεσμός της κοινωνικής εργασίας δεν είναι τιμωρία αλλά επιστήμη και επαγγελματική υπηρεσία. Τέτοια φραστικά «ολισθήματα» ενισχύουν την αίσθηση ότι για την κυβέρνηση η κοινωνική πολιτική δεν αποτελεί προτεραιότητα.

Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι η στρατηγική, όπως επισημαίνουν ο ψυχίατρος Γιώργος Νικολαΐδης και η κοινωνική λειτουργός Έφη Θάνου, εστιάζει υπερβολικά στον «ανήλικο δράστη» και ελάχιστα στον «ανήλικο θύμα». Μόλις 9 από τα 69 μέτρα αφορούν την προστασία των θυμάτων, ενώ τα 43 επικεντρώνονται στον δράστη – παρουσιάζοντας το παιδί κυρίως ως πρόβλημα προς αντιμετώπιση και όχι ως άτομο που χρειάζεται στήριξη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της νοοτροπίας είναι η παρουσίαση του Kids Wallet, μιας εφαρμογής γονεϊκού ελέγχου κινητών. Παρότι προορίζεται για την πρόληψη, ενέχει σοβαρούς κινδύνους κακόβουλης χρήσης από κακοποιητικούς γονείς. Παράλληλα, δεν προσφέρει ουσιαστική λύση στους πραγματικούς κινδύνους, αλλά ανατροφοδοτεί την αντίληψη ότι «η λύση είναι η επιτήρηση».

Η στρατηγική δεν εστιάζει επαρκώς στις κοινωνικές αιτίες της βίας: φτώχεια, περιθωριοποίηση, σχολική διαρροή, παραμέληση, ενδοοικογενειακή βία, ανεργία γονέων. Όλες αυτές οι παράμετροι απουσιάζουν από τον πυρήνα των παρεμβάσεων. Αντί για πρόληψη μέσω στήριξης, ενισχύεται η λογική της απομόνωσης – όπως με τα «τεχνικά γυμνάσια» που κινδυνεύουν να εξελιχθούν σε σχολεία-γκέτο για εφήβους που έχουν ήδη στιγματιστεί.

Το Katehacker τονίζει ότι η πραγματική αντιμετώπιση της βίας από και προς τα παιδιά δεν θα έρθει με περισσότερο έλεγχο αλλά με περισσότερη φροντίδα. Με ενίσχυση του δημόσιου σχολείου, ανάπτυξη των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας, προσλήψεις κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων, και διαρκή στήριξη της οικογένειας και της κοινότητας.

Τι προβλέπει η Στρατηγική – Τι (δεν) υλοποιείται

Η Στρατηγική εστιάζει:

• Στη συνεργασία Υπουργείων, ΟΤΑ, σχολείων, ΕΛ.ΑΣ. και κοινωνικών δομών

• Στην ενδυνάμωση της οικογένειας και του σχολείου ως βασικών προληπτικών μηχανισμών

• Στην ανάπτυξη υπηρεσιών αποκαταστατικής δικαιοσύνης

• Στην καθιέρωση μηχανισμών αξιολόγησης και διαρκούς παρακολούθησης

Οι θετικές πλευρές:

• Πολυπαραγοντική ανάλυση των αιτίων (φτώχεια, σχολική διαρροή, βία στο σπίτι)

• Στήριξη ευάλωτων παιδιών και οικογενειών

• Δράσεις πρόληψης με βάση την κοινότητα και το σχολείο

• Θεσμική αναγνώριση της αποκαταστατικής δικαιοσύνης

Όμως λείπουν τα κρίσιμα "εργαλεία":

• Γενικόλογες διατυπώσεις χωρίς σαφή κατανομή αρμοδιοτήτων

• Απουσία χρονοδιαγράμματος και κοστολογημένου σχεδίου

• Μη καθορισμένοι δείκτες αξιολόγησης και υπεύθυνοι φορείς

• Έλλειψη πρόβλεψης για εκπαίδευση αστυνομικών, δικαστικών, κοινωνικών λειτουργών

• Περιορισμένη φωνή των ίδιων των ανηλίκων στη διαμόρφωση των πολιτικών

Η τελική εκτίμηση: Έναν μήνα και πλέον μετά, η Στρατηγική παραμένει μια αναγκαία και αξιόλογη πρωτοβουλία, που ωστόσο κινδυνεύει να μείνει "στρατηγική επί χάρτου" αν δεν εξειδικευτεί άμεσα. Το επόμενο βήμα πρέπει να περιλαμβάνει:

• Οδικό χάρτη εφαρμογής με σαφή ευθύνη ανά τομέα

• Εγγυημένη χρηματοδότηση

• Υποχρεωτική επιμόρφωση επαγγελματιών που έρχονται σε επαφή με ανηλίκους

• Συστηματική συμμετοχή των νέων και των οικογενειών τους στη χάραξη πολιτικής

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται: «Η Βία δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Είναι απόρροια κοινωνικών πολιτικών. Και δεν μπορεί να λυθεί με ακόμη περισσότερη καταστολή, αλλά μόνο με κοινωνική δικαιοσύνη και πρόνοια».

Η Εθνική Στρατηγική θα έπρεπε να αποτελεί ευκαιρία. Αντί γι’ αυτό, διατρέχει τον κίνδυνο να λειτουργήσει ως επικοινωνιακή ομπρέλα για την αναπαραγωγή ενός αυταρχικού, τιμωρητικού μοντέλου που βλέπει τα παιδιά ως απειλή αντί για μέλλον.

Το Katehacker θα συνεχίσει να παρακολουθεί την εφαρμογή των εξαγγελιών, να στηρίζει τους ειδικούς και τους επαγγελματίες που παλεύουν για τα δικαιώματα του παιδιού και να δίνει βήμα στους νέους να ακουστούν. Γιατί η λύση δεν θα έρθει από πάνω – αλλά από τη βάση της κοινωνίας.