Πόθεν Eσχες: Ένα θεσμικό εργαλείο που παραμένει χωρίς «δόντια»

Πόθεν έσχες: Από την τυπικότητα στη λογοδοσία

Το Vouliwatch αναδεικνύει τα κενά του θεσμικού πλαισίου και προτείνει ουσιαστικές αλλαγές

Πριν λίγες ημέρες δημοσιεύθηκαν οι δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης των βουλευτών. Η διαδικασία αυτή παρουσιάζεται συχνά ως απόδειξη της διαφάνειας και της λογοδοσίας του πολιτικού προσωπικού. Ωστόσο, τόσο το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις δηλώσεις «πόθεν έσχες» όσο και η πρακτική εφαρμογή αυτού εξακολουθεί να πάσχει από σοβαρά κενά, τα οποία καθιστούν τον μηχανισμό περισσότερο μια τυπική διαδικασία παρά ένα ουσιαστικό εργαλείο ελέγχου.

Στο Vouliwatch, έχοντας ασχοληθεί επισταμένως με ζητήματα που αφορούν το πολιτικό χρήμα και λειτουργώντας ήδη μια εξειδικευμένη βάση δεδομένων για τις δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης των βουλευτών, θεωρούμε απαραίτητο να υπενθυμίσουμε τα προβλήματα του όλου συστήματος και να καταθέσουμε συγκεκριμένες προτάσεις βελτίωσης.

Γιατί το σημερινό σύστημα δεν επαρκεί

Με τον ν. 5026/2023 και τις τροποποιήσεις που ακολούθησαν, θεσπίστηκε ένα νέο πλαίσιο για τις δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης (ΔΠΚ) και τις δηλώσεις οικονομικών συμφερόντων (ΔΟΣ). Οι βουλευτές, όπως και σειρά άλλων υπόχρεων προσώπων, οφείλουν να δηλώνουν ετησίως την περιουσιακή τους κατάσταση, αλλά και τις οικονομικές τους σχέσεις, συμμετοχές ή δραστηριότητες που ενδέχεται να επηρεάζουν την άσκηση των καθηκόντων τους.

Παρά τις διακηρύξεις περί εκσυγχρονισμού του πλαισίου και ενίσχυσης της διαφάνειας, οι νέες ρυθμίσεις διατηρούν ή και επιτείνουν προβλήματα που το Vouliwatch έχει ήδη επισημάνει. Συνολικά, αντί για έναν στιβαρό μηχανισμό ελέγχου, φαίνεται να έχουμε ένα σύστημα που επιτρέπει στους υπόχρεους να δηλώνουν επιλεκτικά, με περιορισμένο έλεγχο και ελάχιστη λογοδοσία.

Η ουσία του «πόθεν έσχες» βρίσκεται όχι μόνο στην καταγραφή της περιουσίας αλλά κυρίως στην αναζήτηση της προέλευσής της. Σε αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι βοηθά και η υποβολή των Δηλώσεων Οικονομικών Συμφερόντων. Ωστόσο, ένα βασικό κενό στο σημερινό σύστημα είναι η περιορισμένη χρήση τους. Η δημοσιοποίησή τους προβλέπεται ως δυνητική στο νόμο, όμως στην πράξη αυτές δεν δημοσιεύονται, στερώντας από τους πολίτες κρίσιμη πληροφόρηση για τα πραγματικά συμφέροντα των πολιτικών.

Οι δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης φαίνεται δε, να δημοσιεύονται όχι στους χρόνους που προβλέπει ο νόμος αλλά όποτε το θελήσει η Επιτροπή Ελέγχου. Οι δηλώσεις, μάλιστα, αρκετές φορές δημοσιεύονται «ανέλεγκτες, όπως κατατέθηκαν», όπως άλλωστε συνέβη και φέτος. Σε κάθε περίπτωση, έχουμε την εντύπωση ότι ο έλεγχος που ασκεί η αρμόδια Επιτροπή είναι περιορισμένος, καθώς δίνεται η εντύπωση ότι εστιάζει κυρίως σε τυπικές παραλείψεις.

Έτσι, το «πόθεν» παραμένει στην πράξη ένα «έσχες χωρίς βάθος»: μια φωτογραφία της περιουσίας, χωρίς απάντηση στο κρίσιμο ερώτημα «από πού προέρχεται».

Ο κρίσιμος ρόλος των Δηλώσεων Οικονομικών Συμφερόντων

Η δημοσίευση των ΔΟΣ είναι απαραίτητη για να αποτυπώνεται όχι μόνο το «τι έχει» ένας πολιτικός αλλά και το «με ποιους συνδέεται» και «από πού προκύπτουν τα εισοδήματά του».

Αν οι ΔΟΣ δημοσιεύονταν μαζί με τις ΔΠΚ:

• Θα αποκαλύπτονταν τυχόν σχέσεις με εταιρείες, συμβάσεις ή επαγγελματικές δραστηριότητες που ενδέχεται να επηρεάζουν την άσκηση καθηκόντων.

• Θα μπορούσαν να εντοπιστούν πηγές εισοδήματος που σήμερα μένουν στη σκιά.

• Η σύγκριση με τις περιουσιακές μεταβολές θα γινόταν ουσιαστική και όχι τυπική.

Με άλλα λόγια, η πλήρης εφαρμογή των ΔΟΣ είναι το βήμα που μπορεί να απαντήσει εν μέρει στο ερώτημα του «πόθεν».

Τι άλλο προτείνουμε

Το Vouliwatch έχει ήδη διατυπώσει συγκεκριμένες προτάσεις, που θα μπορούσαν να καταστήσουν τις δηλώσεις ένα πραγματικό εργαλείο διαφάνειας και λογοδοσίας. Ενδεικτικά:

• Υποχρεωτική, πλήρης και έγκαιρη δημοσιοποίηση όλων των ΔΠΚ αλλά και των ΔΟΣ σύμφωνα με τους χρόνους που ορίζει ο νόμος.

• Επαναφορά του ορίου των 5.000 ευρώ για όλες τις αμειβόμενες εξωθεσμικές ή περιστασιακές δραστηριότητες και κατάργηση του ασαφούς διαχωρισμού σε «κύρια» και «μη κύρια».

• Επαναφορά της υποχρέωσης δήλωσης κινητών μεγάλης αξίας και μετρητών με υποχρεωτική επισύναψη παραστατικών.

• Υποχρεωτική άρση τραπεζικού απορρήτου για την ολοκλήρωση ελέγχων.

• Δημιουργία ενιαίας ψηφιακής βάσης δεδομένων που να συνδέει τις ΔΠΚ με τις ΔΟΣ και να αποδίδει ανοιχτά δεδομένα και εργαλεία ανάλυσης σε πολίτες και οργανώσεις, με δημοσιευμένα κριτήρια επιλογής ελέγχων.

• Ετήσιος έλεγχος τουλάχιστον του 20% των υπόχρεων προσώπων, με εναλλαγή κατηγοριών ανά έτος ώστε να καλύπτεται το μέγιστο σε βάθος πενταετίας, σαφείς προθεσμίες και ουσιαστικές κυρώσεις για ανακριβείς ή ελλιπείς δηλώσεις.

• Δημοσιοποίηση και των δηλώσεων πολιτικών συμβούλων/μετακλητών και υποβολή ΔΠΚ για τρία έτη μετά τη λήξη της θητείας τους.

• Επαναφορά του διαστήματος που οι ΔΠΚ παραμένουν δημοσιευμένες στα 4 + 3 έτη (το 2023 μειώθηκε στα 3 έτη).

Συμπέρασμα: Από την τυπικότητα στη λογοδοσία

Η δημοσίευση των πόθεν έσχες δεν αρκεί. Αν το σύστημα παραμένει ανεπαρκές, τότε η διαδικασία μετατρέπεται σε μια κενή τελετουργία διαφάνειας, χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα.

Το Vouliwatch θα συνεχίσει να παρακολουθεί, να αναλύει και να πιέζει για αλλαγές που θα καταστήσουν τις δηλώσεις πραγματικό εργαλείο δημοκρατικής λογοδοσίας. Η κοινωνία έχει δικαίωμα να γνωρίζει όχι μόνο τι περιουσία διαθέτουν οι εκπρόσωποί της, αλλά και πώς τη δημιούργησαν και ποια συμφέροντα μπορεί να τους επηρεάζουν.

Η Βουλή και η κυβέρνηση οφείλουν να προχωρήσουν σε τομές που θα ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Το «πόθεν έσχες» πρέπει να γίνει εργαλείο διαφάνειας με ουσία — και όχι ένα ακόμα κουτάκι που τσεκάρεται για λόγους επικοινωνίας.