Νέοι Αστυφύλακες: Όσα Πρέπει να Ξέρετε Πριν Πιάσετε Υπηρεσία του Χρήστου Σώκλα

 

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, εκατοντάδες νέοι αστυφύλακες αποφοιτούν από τις σχολές και καλούνται να υπηρετήσουν σε Αστυνομικά Τμήματα σε όλη τη χώρα.

Πολλοί αναλαμβάνουν αμέσως καθήκοντα Αξιωματικού Υπηρεσίας, με αυξημένες ευθύνες και υποχρεώσεις, όντας ταυτόχρονα ανακριτικοί υπάλληλοι σύμφωνα με το άρθρο 31 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.

Η θεωρία, όμως, απέχει από την καθημερινή πράξη.
Μία εσφαλμένη ενέργεια, μία παράλειψη ή μία λανθασμένη νομική εκτίμηση μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές συνέπειες, τόσο για τη δικογραφία όσο και για τον ίδιο τον αστυνομικό.
Γι’ αυτό είναι κρίσιμο κάθε νέος αστυφύλακας να γνωρίζει τι σημαίνει έγκλημα αυτεπάγγελτο, τι σημαίνει κατ’ έγκληση, πότε υπάρχει αυτόφωρο και ποια είναι τα δικαιώματα του συλληφθέντος.

του Χρήστου Σώκλα

 Αυτεπάγγελτα και Κατ’ Έγκληση Διωκόμενα Εγκλήματα

Η πρώτη θεμελιώδης διάκριση που πρέπει να κατανοηθεί αφορά τον τρόπο κίνησης της ποινικής δίωξης.

• Αυτεπάγγελτα διωκόμενα εγκλήματα:
  Η ποινική δίωξη κινείται αυτόματα, μόλις οι Αρχές λάβουν γνώση της πράξης — είτε μέσω μήνυσης, αναφοράς, καταγγελίας ή οποιασδήποτε πληροφορίας.
  Ο παθών δεν χρειάζεται να υποβάλει αίτημα ή έγκληση· το κράτος ενεργεί από μόνο του.

• Κατ’ έγκληση διωκόμενα εγκλήματα:
  Αντίθετα, στα εγκλήματα αυτά η δίωξη ασκείται μόνο εφόσον ο παθών υποβάλει έγκληση, δηλαδή αίτηση προς την Εισαγγελική Αρχή ή την Αστυνομία με την οποία ζητά τη δίωξη του δράστη.
  Η προθεσμία υποβολής της έγκλησης είναι τρεις (3) μήνες, σύμφωνα με το άρθρο 117 ΠΚ, από τότε που ο παθών έμαθε ποιος τέλεσε την πράξη.
  Αν περάσει το τρίμηνο χωρίς έγκληση, εξαλείφεται το αξιόποινο.

 Παράδειγμα:

Αν ένας πολίτης εξυβριστεί ή δεχθεί απειλή, η Αστυνομία δεν μπορεί να κινηθεί από μόνη της.
Ο παθών πρέπει να υποβάλει έγκληση, δηλαδή να δηλώσει ρητά ότι επιθυμεί τη δίωξη του δράστη.

 Τι Είναι Έγκληση και Τι Μήνυση

• Έγκληση είναι η μήνυση που υποβάλλεται από τον ίδιο τον παθόντα.

• Μήνυση είναι η καταγγελία που γίνεται από τρίτο πρόσωπο για αυτεπάγγελτα διωκόμενο αδίκημα.

Η έγκληση μπορεί να ανακληθεί, αλλά μόνο μία φορά και μέχρι την άσκηση της ποινικής δίωξης. Αν ανακληθεί, η υπόθεση σταματά για όλους τους συμμετόχους.

 Εγκλήματα που διώκονται με έγκληση:

• Σωματική βλάβη (άρθρο 308 ΠΚ)

• Απειλή (άρθρο 333 ΠΚ)

• Εξύβριση, δυσφήμηση, συκοφαντική δυσφήμηση (361–363 ΠΚ)

• Προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας (337 ΠΚ)

• Φθορά ξένης ιδιοκτησίας μικρής αξίας (378 ΠΚ)

• Υπεξαίρεση και απάτη μικρής ζημίας (375, 386 ΠΚ)

• Παραβίαση επαγγελματικής εχεμύθειας (371 ΠΚ)

• Παραβίαση οικιακής ειρήνης (334 ΠΚ)

Εάν δεν υπάρχει έγκληση, η Αστυνομία δεν μπορεί να σχηματίσει δικογραφία ούτε να προβεί σε προσαγωγές ή συλλήψεις.

Το Αυτόφωρο Έγκλημα

Το αυτόφωρο είναι ίσως η πιο κρίσιμη έννοια στην καθημερινότητα του αστυνομικού.
Ορίζεται στο άρθρο 242 ΚΠΔ και αφορά τις περιπτώσεις όπου:

1. Ο δράστης συλλαμβάνεται την ώρα που τελεί την πράξη, ή

2. Καταδιώκεται αμέσως μετά από το θύμα ή τη δημόσια δύναμη, ή

3. Συλλαμβάνεται σύντομα μετά την πράξη με εμφανή ίχνη ή αντικείμενα του εγκλήματος.

Στην πράξη, το αυτόφωρο διαρκεί μέχρι τα μεσάνυχτα της επόμενης ημέρας από την τέλεση της πράξης.
Αν ένα έγκλημα τελέστηκε τη Δευτέρα στις 10:00, το αυτόφωρο ισχύει μέχρι την Τρίτη στις 24:00.

Τα εγκλήματα ανηλίκων δεν υπάγονται στην αυτόφωρη διαδικασία.

 Διαδικασία στο Αυτόφωρο

Το αυτόφωρο διαφοροποιείται από κάθε άλλη ποινική διαδικασία:

1. Σύλληψη χωρίς ένταλμα:
   Ο αστυνομικός μπορεί να συλλάβει τον δράστη χωρίς εισαγγελική εντολή (άρθρο 275 ΚΠΔ).

2. Προανάκριση χωρίς εισαγγελική παραγγελία:
   Οι ανακριτικοί υπάλληλοι μπορούν να διενεργήσουν έρευνα και συλλογή αποδείξεων άμεσα.

3. Απευθείας παραπομπή:
   Η υπόθεση μπορεί να οδηγηθεί κατευθείαν στο δικαστήριο χωρίς προδικασία.

Ο ανακριτικός υπάλληλος υποχρεούται να προβεί σε σύλληψη εφόσον πρόκειται για αυτόφωρο αδίκημα.
Ο πολίτης έχει μόνο δικαίωμα, όχι υποχρέωση.

Για τα κατ’ έγκληση εγκλήματα, η σύλληψη προϋποθέτει έστω και προφορική έγκληση του παθόντος.

 Δικαιώματα του Συλληφθέντος

Η τήρηση των δικαιωμάτων του συλληφθέντος είναι υποχρέωση του Αξιωματικού Υπηρεσίας και όχι “ευγένεια”.
Η παράλειψή τους μπορεί να οδηγήσει σε ακυρότητα της διαδικασίας ή πειθαρχικές κυρώσεις.

Τα βασικά δικαιώματα είναι:

• Ενημέρωση για την κατηγορία και το δικαίωμα σε δικηγόρο (άρθρα 95–96 ΚΠΔ)

• Δικαίωμα ενημέρωσης προσώπου της επιλογής του (άρθρο 97 ΚΠΔ)

• Άμεση πρόσβαση σε συνήγορο πριν από κάθε εξέταση (άρθρα 105, 99 παρ. 4 ΚΠΔ)

• Δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης (άρθρο 104 ΚΠΔ)

• Δικαίωμα λήψης αντιγράφων της δικογραφίας (άρθρο 100 ΚΠΔ)

Ο αστυνομικός οφείλει να παραδώσει στον συλληφθέντα έντυπο ενημέρωσης δικαιωμάτων, υπογεγραμμένο και από τους δύο.

 Ο Ρόλος του Νέου Αστυφύλακα

Ο Αξιωματικός Υπηρεσίας είναι η «πρώτη γραμμή» του Σώματος.
Αντιμετωπίζει τον πολίτη, καταγράφει συμβάντα, διαχειρίζεται δικογραφίες και συντονίζει το προσωπικό της βάρδιας.
Η ευθύνη του είναι τεράστια.

Η γνώση των βασικών νομικών εννοιών δεν είναι πολυτέλεια· είναι όπλο επαγγελματισμού και προστασίας — τόσο του πολίτη όσο και του ίδιου του αστυνομικού.
Η σωστή κρίση και η τήρηση της νομιμότητας αποτελούν τη βάση της εμπιστοσύνης ανάμεσα στην ΕΛ.ΑΣ. και την κοινωνία.

Χρήστος Σώκλας
Μέλος Ε.ΑΣ.Υ.Α.
Πτυχιούχος Νομικής Σχολής Αθηνών – Εγκληματολόγος