Η κρίση των φυλακών στην Ελλάδα: Το βαρόμετρο της Δημοκρατίας μας - Του Γιάννη Ταπεινού

 

Η κατάσταση στις ελληνικές φυλακές δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα του σωφρονιστικού συστήματος. Είναι ένα βαθύτερο πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα, που αντανακλά τη λειτουργία των θεσμών μας και δοκιμάζει τα όρια της Δημοκρατίας μας.

Ένα κράτος δικαίου που θέλει να είναι αντάξιο του τίτλου του, δεν μπορεί να αγνοεί τις συνθήκες κράτησης, τις υποδομές και κυρίως το όραμα, ή καλύτερα την απουσία οράματος, για τον σωφρονισμό. Διότι σωφρονισμός χωρίς σχέδιο σημαίνει κοινωνία χωρίς ασφάλεια.

Η κυβέρνηση, αντί να ανοίξει έναν ουσιαστικό διάλογο για το μέλλον των φυλακών, προχώρησε σε νομοθετικές παρεμβάσεις χωρίς διαβούλευση και διαφάνεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι διατάξεις που αφορούσαν τον σωφρονισμό (άρθρα 26 και 27) ενσωματώθηκαν αιφνιδιαστικά σε άσχετο νομοσχέδιο, χωρίς καμία συζήτηση με την κοινωνία, τους ειδικούς και τους ίδιους τους ανθρώπους που υπηρετούν στο πεδίο.

Πρόκειται για πρακτική που δεν τιμά τη δημοκρατική διαδικασία και εντείνει την αίσθηση προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίζονται κρίσιμα ζητήματα.

Η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Σήμερα, ο αριθμός των κρατουμένων ξεπερνά τις 11.400, ενώ περισσότεροι από 2.000 βρίσκονται στη φυλακή για υποθέσεις ναρκωτικών. Περίπου ένας στους τέσσερις παραμένει προφυλακισμένος χωρίς τελεσίδικη απόφαση.

Τα στοιχεία αυτά δεν είναι απλοί αριθμοί, είναι η ζωντανή απόδειξη ενός μηχανισμού που δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε. Πίσω από τους αριθμούς κρύβεται μια ακόμη πιο σκληρή εικόνα: άνθρωποι που εργάζονται καθημερινά υπό αντίξοες συνθήκες, το σωφρονιστικό προσωπικό και η εξωτερική φρουρά.

Με υποστελέχωση, χαμηλές αποδοχές και καθημερινούς κινδύνους, καλούνται να κρατήσουν όρθιο ένα σύστημα που η ίδια η Πολιτεία έχει εγκαταλείψει. Όταν ένας φύλακας έχει την ευθύνη για δεκάδες ή και εκατοντάδες κρατουμένους, αυτό δεν είναι απλώς άδικο είναι επικίνδυνο τόσο για τους ίδιους όσο και για την κοινωνία συνολικά.

Οι φυλακές αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα υπερπληθυσμού, ανεπαρκών υποδομών, έλλειψης προσωπικού και αδυναμίας ουσιαστικής επανένταξης των κρατουμένων. Έτσι, η κοινωνία τις βλέπει άλλοτε ως «αποθήκες ψυχών» και άλλοτε ως πεδίο ανομίας.

Η ασφάλεια των πολιτών δεν μπορεί να υπάρξει σε μια κοινωνία που αφήνει τις φυλακές της να λειτουργούν στο περιθώριο. Όταν οι φυλακές καταρρέουν, τότε και η κοινωνία εκτίθεται σε μεγαλύτερους κινδύνους. Γιατί οι φυλακές δεν είναι αποκομμένες από την κοινωνία, είναι το αποτύπωμά της.

Ο τρόπος που μεταχειριζόμαστε όσους εκτίουν ποινές δείχνει το επίπεδο πολιτισμού μας, αλλά και την πραγματική ισχύ των θεσμών μας. Δεν είναι τυχαίο ότι κάθε τόσο έρχονται στο φως περιστατικά βίας, παραβατικότητας και διαφθοράς που υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος δικαίου.

Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η βελτίωση των υποδομών. Είναι η χάραξη μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής σωφρονισμού, που θα βασίζεται σε τρεις πυλώνες: ασφάλεια, εκπαίδευση, επανένταξη.

Ασφάλεια, για να προστατεύονται τόσο οι κρατούμενοι όσο και το προσωπικό. Εκπαίδευση, για να σπάσει ο φαύλος κύκλος της παραβατικότητας. Και επανένταξη, γιατί κάθε άνθρωπος που βγαίνει από τη φυλακή χωρίς προοπτική είναι μια πιθανή επιστροφή στο έγκλημα.

Η Ελλάδα δεν μπορεί να συνεχίσει να αντιμετωπίζει τον σωφρονισμό ως δευτερεύον ζήτημα. Ούτε να αφήνει τους εργαζόμενους στα καταστήματα κράτησης χωρίς επαρκή στήριξη, εκπαίδευση και ασφάλεια. Ούτε να αγνοεί τη φωνή των τοπικών κοινωνιών, που συχνά βλέπουν τις φυλακές ως απειλή και όχι ως τμήμα ενός οργανωμένου συστήματος δικαιοσύνης.

Στην Ευρώπη, οι περισσότερες χώρες κινούνται προς μοντέλα σωφρονισμού με έμφαση στην επανένταξη και τη συνεχή εκπαίδευση των κρατουμένων, πολιτικές που αποδεδειγμένα μειώνουν την υποτροπή και ενισχύουν την κοινωνική συνοχή. Η Ελλάδα οφείλει να ακολουθήσει αυτή την πορεία, όχι να τη βλέπει από απόσταση.

Αν πραγματικά θέλουμε να μιλάμε για μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα, τότε πρέπει να επενδύσουμε σε ένα νέο μοντέλο σωφρονιστικής πολιτικής. Ένα μοντέλο που θα στηρίζεται στη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τον κοινωνικό διάλογο. Χωρίς αυτά, οι φυλακές θα συνεχίσουν να αποτελούν εστίες ανομίας, αντί για σχολεία επανένταξης.

Η κρίση των φυλακών είναι το βαρόμετρο της Δημοκρατίας μας. Και όσο το βαρόμετρο δείχνει καταιγίδα, τόσο πιο πολύ θα δοκιμάζεται η κοινωνική συνοχή και η ασφάλεια των πολιτών. Ο σωφρονισμός δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ζήτημα δημοκρατίας, δικαιοσύνης και τελικά, ασφάλειας για όλους μας.

Γιάννης Ταπεινός
Αναπληρωτής Γραμματέας Τομέα Προστασίας του Πολίτη, ΠΑΣΟΚ