Η ίδρυση και η δράση της Αστυνομίας των Πόλεων στον Μεσοπόλεμο: Ένα άγνωστο κεφάλαιο της νεοελληνικής ιστορίας

 

Στο νέο επεισόδιο του ιστορικού podcast «Ξεφυλλίζοντας τον 20ό Αιώνα», ο Πέτρος Κώρης συνομιλεί με τον ιστορικό Αχιλλέα Φωτάκη, με αφορμή το βιβλίο του «Αστυνομία των Πόλεων: Τα πρώτα βήματα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Θεμέλιο. Η συζήτηση αναδεικνύει την ίδρυση της Αστυνομίας Πόλεων, τη δράση της, την επιρροή της στην ελληνική κοινωνία, καθώς και τον ρόλο της στο πλαίσιο της κρατικής συγκρότησης και των πολιτικών μετασχηματισμών της εποχής.

Από τη Βρετανική αποστολή στη συγκρότηση ενός νέου σώματος

Ο Φωτάκης περιγράφει τη δημιουργία της Αστυνομίας Πόλεων από τη Βρετανική Αστυνομική Αποστολή το 1918, στο πλαίσιο των μεταρρυθμιστικών πρωτοβουλιών του Ελευθερίου Βενιζέλου. Το μοντέλο της Metropolitan Police του Λονδίνου επιλέχθηκε για να οργανώσει ένα νέο, επαγγελματικό αστικό σώμα με έμφαση στην προληπτική αστυνόμευση, την κοινωνική ευγένεια, αλλά και τη μηχανογραφική καταγραφή της εγκληματικότητας.

Ένα σώμα για την πόλη – και την κοινωνία

Η Αστυνομία Πόλεων διαφέρει ριζικά από τη Χωροφυλακή: προορίζεται για τις πόλεις και στοχεύει στην καθημερινή επιτήρηση, τη διατήρηση της τάξης αλλά και την εφαρμογή κανόνων αστικής συμπεριφοράς. Όπως σημειώνει ο Φωτάκης, οι αστυφύλακες έπρεπε να είναι «προσηνείς και ευγενείς», καθρεφτίζοντας τον αστικό καθωσπρεπισμό της εποχής. Το σώμα αποτέλεσε ταυτόχρονα όχημα κοινωνικής κινητικότητας και εργαλείο εξουσίας των ανερχόμενων αστικών στρωμάτων.

Φακέλωμα, στατιστική και κοινωνική κατασκευή της εγκληματικότητας

Η συστηματική καταγραφή των συλλήψεων, η χρήση φωτογραφίας, η δημιουργία ποινικών φακέλων και η στατιστικοποίηση της εγκληματικότητας εγκαινιάζουν ένα νέο μοντέλο επιτήρησης. Ο Φωτάκης μιλά για τον αντεγκληματικό κύκλο, κατά τον οποίο η αστυνομία ορίζει το πρόβλημα, το δημοσιοποιεί μέσω του Τύπου και συγκροτεί κοινωνικές συμμαχίες που στηρίζουν τις νομοθετικές αλλαγές – πολλές φορές με τη δική της συμμετοχή στη σύνταξή τους.

Η πορνεία, οι γυναίκες και το κράτος επιτήρησης

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο για το σύστημα διακανονισμού της πορνείας. Μέσα από τα πορνεία των Βούρλων και την άμεση επιτήρηση των γυναικών, το κράτος επιχειρεί όχι μόνο να «ρυθμίσει» την πορνεία αλλά και να ασκήσει πειθαρχικό έλεγχο στο γυναικείο σώμα. Ο αξιωματικός Κουτσουμάρης, σύμφωνα με το αρχείο του, προσπάθησε να προσφέρει «διέξοδο» στις γυναίκες αυτές προτείνοντάς τους να ανοίξουν λογαριασμούς τραπέζης — μια κοινωνική διάσταση που αποκαλύπτει την πατερναλιστική λογική της περιόδου.

Ασφάλεια, παρακολούθηση και κομμουνιστικός φόβος

Καθώς η Αστυνομία Πόλεων εξελίσσεται, αναπτύσσει και μηχανισμούς καταγραφής και παρακολούθησης πολιτικών αντιπάλων, κυρίως κομμουνιστών και εργατών. Το πέρασμα από την ποινική στην πολιτική αστυνόμευση οδηγεί στη δημιουργία δικτύων πληροφοριών, ενώ οι πρώτοι αστυνομικοί με πολιτικά εισάγουν την έννοια της κατασκοπείας εσωτερικού.

Από την κατοχή στο μεταπολεμικό κράτος

Στην Κατοχή, η Αστυνομία Πόλεων δεν διαλύεται αλλά διεισδύεται από το ΕΑΜ, με σημαντικό ποσοστό των στελεχών να συντάσσεται μαζί του. Μετά τον Εμφύλιο, ακολουθεί περίοδος εκκαθαρίσεων, φυλακίσεων και αποτάξεων, με το σώμα να ανασυγκροτείται σταδιακά έως τη δεκαετία του ’50.

🔊 Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το podcast

 

📝 Βιβλίο: Αχιλλέας Φωτάκης – “Αστυνομία Πόλεων: Τα πρώτα βήματα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου”, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2022

📚 Σειρά podcast: «Ξεφυλλίζοντας τον 20ό Αιώνα»
🎙 Υποστήριξη: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια