Αυτοκτονίες στο Στρατό

 

Η θετική εξαγγελία για αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων και επαναλειτουργία της αμυντικής βιομηχανίας να συνοδευτεί επίσης με εξέταση της λειτουργίας εγχώριας παραγωγής για κάλυψη βασικών αναγκών του προσωπικού.

Δημήτρης Γρέβιας

Το θέμα της αυτοκτονίας γενικώς, αλλά και ειδικώς σε ότι αφορά τις Ένοπλες Δυνάμεις, τα Σώματα Ασφαλείας, το Πυροσβεστικό και Λιμενικό Σώμα ενδιαφέρει και απασχολεί ειδικούς επιστήμονες, υποστηρικτικές δομές ψυχικής υγείας, ερευνητικούς οργανισμούς και πανεπιστήμια και υπάρχει πλήθος στοιχείων, μελετών για τις αιτίες, την πρόληψη και αντιμετώπισή της.

Το ενδιαφέρον εδώ για την ειδική κοινωνική ομάδα των ενστόλων εδράζεται σε προσωπικές εμπειρίες – ενδεικτικά θα περιγραφούν παρακάτω τρία πραγματικά περιστατικά τάσης αυτοχειρίας – που έζησα κατά την περίοδο της στρατιωτικής μου θητείας ως Οπλίτης Ψυχολόγος στο Γραφείο Επιλογής Εφέδρων Αξιωματικών με την προσδοκία ανάδειξης κάποιων πτυχών του ευαίσθητου όσο και σοβαρού αυτού θέματος κυρίως ως προς την προληπτική αντιμετώπισή του.

Εισαγωγικά μια σύντομη αναφορά στον ορισμό της αυτοκτονίας, τις αιτίες και σχετικά ευρήματα:

Η αυτοκτονία είναι μια πράξη απόγνωσης, ακραίου ψυχικού πόνου και αδιεξόδου που βιώνει ένα άτομο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή θέτοντας τέρμα στη ζωή του.

Η αυτοκτονία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι «ένα σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας και απαιτεί την ανάγκη ανάπτυξης εθνικών προγραμμάτων πρόληψης, ενώ υποστηρίζεται, ότι το 95% των αυτοκτονιών μπορεί να προληφθεί».

Η γενεσιουργός αιτία της αυτοχειρίας αποδίδεται συνήθως σε γενετική προδιάθεση, σε βιολογικούς, ή ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες ή σε ένα συνδυασμό αυτών. Σύμφωνα με επιστημονικά στοιχεία η αυτοκτονία δεν γίνεται παρορμητικά αλλά αποτελεί προϊόν σκέψης και συνειδητής επιλογής.

Το αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Ψυχικής Υγείας αναφέρει «ως υπ’ αριθμόν ένα αιτία της αυτοκτονίας την κατάθλιψη, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αίτια που μπορεί να ωθήσουν στην αυτοκτονία. Το κυριότερο από αυτά τα αίτια είναι εξωτερικά γεγονότα για τα οποία το άτομο νιώθει ανήμπορο να αλλάξει τη ροή ή την εξέλιξή τους και τα οποία έχουν άμεσο αντίκτυπο στη ζωή του προκαλώντας του θλίψη και πόνο ψυχής».

Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι «η αυτοκτονία είναι ένα τραυματικό, πολυπαραγοντικό κοινωνικό γεγονός» και απαιτεί έγκαιρη & έγκυρη διάγνωση και προληπτική αντιμετώπιση, αποτελεσματικά μέτρα προστασίας, αποτροπής και ψυχολογικής υποστήριξης όπως επίσης ηθική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη των οικογενειών αυτοχειρούντων κληρωτών και μόνιμου προσωπικού.

Σε ότι αφορά ερευνητικά στοιχεία και δεδομένα για την αυτοκτονία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, «περίπου 4 άνδρες έναντι 1 γυναίκας προβαίνουν στο απονενοημένο βήμα της αυτοχειρίας, ενώ αντίστροφη αναλογία υπάρχει ως προς τη δήλωση για πρόθεση αυτοκτονίας. Συνηθέστερη μέθοδος αυτοκτονίας είναι ο απαγχονισμός, η πτώση από ύψος και ο αυτοπυροβολισμός, ενώ αυτοχειρούν κυρίως οι ηλικιακά άνω των 60 ετών ακολουθούμενοι από τις ηλικίες 40-60. Οι αυτοχειρούντες άνδρες συνήθως δεν αφήνουν πολλά περιθώρια σωτηρίας κατά την πράξη αυτοκτονίας, αντίθετα οι γυναίκες τείνουν να αφήνουν περιθώρια σωτηρίας, ενώ ένα μικρό ποσοστό αφήνει κάποιο σημείωμα που να εξηγεί το λόγο της πράξης του. Πριν από την πράξη της αυτοχειρίας το άτομο προσπαθεί να τακτοποιήσει διάφορες προσωπικές εκκρεμότητες, όπως ρύθμιση προσωπικών θεμάτων, περιουσιακών κλπ. Οι σκέψεις του αυτόχειρα επικεντρώνονται στο τώρα, ενώ έχει χάσει την ικανότητά του να οραματιστεί το μέλλον. Το μέλλον διαγράφεται ζοφερό και αναπόδραστο στα μάτια του αυτόχειρα, ο οποίος νιώθει καταδικασμένος από μια σίγουρη και αμετάκλητη αποτυχία την οποία δεν μπορεί να ελέγξει» (έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών για τα έτη 2017, 2018 έως το 2019).

Στη χώρα μας με βάση τα στοιχεία του Παρατηρητήριου Αυτοκτονιών του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας ΚΛΙΜΑΚΑ «σημειώθηκαν τουλάχιστον 50 περιστατικά αυτοκτονίας στον τελευταίο χρόνο μέχρι το Μάρτιο του 2025, η δε πλειονότητα των αυτοχείρων ήταν άνδρες, παραγωγικής ηλικίας, αλλά και υπερήλικες άνω των 80 ετών, ενώ η συχνότερη μέθοδος ήταν ο απαγχονισμός, ακολουθούμενη από την πτώση από ύψος και τον αυτοπυροβολισμό. Επίσης αναφέρεται πως η Κρήτη εξακολουθεί να καταγράφει υψηλό αριθμό περιστατικών, διατηρώντας τη θλιβερή πρωτιά μεταξύ των περιφερειών, με σταθερά αυξημένο δείκτη αυτοκτονιών διαχρονικά» (ΚΛΙΜΑΚΑ).

Για την κατάσταση στο στρατό ερευνητικά στοιχεία, όχι πρόσφατα, με βάση ένα δημοσίευμα της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ (19/3/2007) οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΓΕΣ (Διευθύνσεις Υγειονομικού και Προσωπικού) κατέγραφαν μια μείωση από το 2001, κάτι που πιθανόν μπορεί να οφείλονταν εν μέρει και στη σταδιακή μείωση της θητείας, ωστόσο το 2007 παρατηρήθηκε εκ νέου αύξηση και έξαρση του αριθμού τους, κάτι που προβλημάτισε ιδιαίτερα τους υπεύθυνους.

Ως κύριες αιτίες αναφέρονται με βάση τα συμπεράσματα δύο ερευνών που έγιναν εντός του 2006 από το ΓΕΣ, «οι σχέσεις με το άλλο φύλο (περίπου 50%), το οικογενειακό περιβάλλον με 35% (προβλήματα στην οικογένεια, χωρισμένοι γονείς κ.λπ.). Με μικρότερο ποσοστό (περίπου από 5%) καταγράφονται ως αιτίες η χρήση τοξικών ουσιών, προβλήματα εντός της μονάδας και διάφοροι, μη προσδιορισμένοι, εξωτερικοί παράγοντες.

Σημειώνεται επίσης ότι σημαντικό ρόλο παίζει το γεγονός ότι οι στρατιωτικοί που οδηγούνται στην αυτοκτονία έχουν εύκολη πρόσβαση σε πυροβόλα όπλα. Ένα άλλο στοιχείο που έχει προκύψει από τις έρευνες είναι ότι μεγάλο ποσοστό όσων έχουν τάσεις αυτοκτονίας έχει ήδη βεβαρημένο ψυχολογικό προφίλ πριν από την κατάταξη στον στρατό, το οποίο αναδεικνύεται, όπως λένε ειδικοί, με την παρουσία σε μικρό χρονικό διάστημα και άλλων παραγόντων («συνεργική δράση»).

Κατά τους ειδικούς σημαντικό ρόλο παίζουν και τα «εξωτερικά ερεθίσματα» κατά τις ώρες της μεγάλης φόρτισης μέσω κινητών τηλεφώνων (συνομιλίες, SMS, σχετική διαταγή απαγορεύει ήδη τη χρήση τους εν ώρα υπηρεσίας). Να σημειωθεί ακόμη ότι περισσότεροι από τους μισούς αυτόχειρες – στρατιώτες ή μόνιμα στελέχη – είχαν εκφράσει ανοιχτά την πρόθεσή τους το τελευταίο 24ωρο πριν από την πράξη τους δίνοντας έτσι προειδοποιητικά σημάδια. Το είχαν εκμυστηρευθεί είτε σε συναδέλφους τους είτε σε δικούς τους ανθρώπους, αλλά δεν έγιναν πιστευτοί, συνήθως επειδή η προειδοποίηση υποτιμήθηκε» (ΤΑ ΝΕΑ, 19/3/2007).

Σε συνέχεια των παραπάνω στοιχείων και με έμφαση στον παράγοντα «υφιστάμενο περιβάλλον» που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εκδήλωση πρόθεσης αυτοχειρίας θα γίνει μια σύντομη αναφορά και περιγραφή τριών πραγματικών περιστατικών τάσης αυτοχειρίας με διαφορετικά κοινωνικό-βιογραφικά χαρακτηριστικά και ψυχοσύνθεση των εν λόγω ατόμων.

Στο πρώτο περιστατικό υπήρξε λεκτική απειλή και απόπειρα λιθοβολισμού από νεοσύλλεκτο στρατιώτη στο Διοικητή του Κέντρου Κατάταξης και σε παρευρισκόμενους αξιωματικούς και στρατιώτες. Ο στρατιώτης είχε καταφανές βεβαρημένο ψυχολογικό υπόβαθρο και επιπλέον είχε ζητήσει αναβολή κατά την κατάταξή του λόγω οικονομικών υποχρεώσεων στήριξης της οικογένειας του με δυο ανήλικα παιδιά. Το πρόβλημα εστιάζεται εδώ στη μη έγκαιρη διάγνωση-πρόληψη κατά την κατάταξή του και φυσικά απουσία ειδικής αντιμετώπισης/μεταχείρισής στο Κέντρο Κατάταξης και μη χορήγησης αναβολής.

Το δεύτερο περιστατικό αναφέρεται σε εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς και επανειλημμένης χειροδικίας από ένα «παλιό, νταή» στρατιώτη, αναίτια χωρίς καμία αφορμή με θύμα ένα νεαρό στρατιώτη. Η επιθετικότητά του θα μπορούσε να αποδοθεί αφ’ ενός στην προβληματική του προσωπικότητα και αφ’ ετέρου σε πιθανή εκδικητικότητα προς το θεσμό-στρατό για τη μεγάλη ποινή φυλάκισης που του είχε επιβληθεί (ένα χρόνο).

Το αποτέλεσμα ήταν ο ευαίσθητος και αδύναμος νεοσύλλεκτος στρατιώτης να βιώνει για μεγάλο διάστημα αναιτίως το ξέσπασμα πάνω του, απροστάτευτος και ανήμπορος να αντιδράσει και χωρίς καμία προστασία ωθήθηκε σε προσπάθεια αυτοχειρίας. Ο χειρισμός εκ μέρους του αξιωματικού ήταν ελλιπής ως ανύπαρκτος (υποτίμηση του γεγονότος), όπως επίσης αδιαφορία και μη έγκαιρη παρέμβαση των συνυπηρετούντων στρατιωτών της μονάδας να βοηθήσουν το νεαρό στρατιώτη.

Στο τρίτο περιστατικό σε ακριτική μονάδα 35χρονος εξ αναβολής στρατιώτης είχε δεχθεί bulling, ψυχολογική πίεση και λεκτικές απειλές από τους πολύ νεώτερους στρατιώτες της μονάδας του. Η ανωριμότητα, η μειωμένη διάθεση κατανόησης, η έλλειψη ενσυναίσθησης και κυρίως η μη εκτίμηση των επιπτώσεων της συμπεριφοράς τους στο θύμα και από την άλλη πλευρά η απουσία ουσιαστικής παρέμβασης εκ μέρους του αρμόδιου αξιωματικού, η υποτίμηση του γεγονότος και η ελλιπής, μη έγκαιρη παρέμβαση οδήγησαν σε απόγνωση και τάση αυτοχειρίας, ευτυχώς χωρίς τελικά να πραγματοποιηθεί.

Τα περιστατικά αυτά καταδεικνύουν την πολυ-παραγοντικότητα του προβλήματος (ψυχοσύνθεση και προδιάθεση των αυτοχειρούντων, ιδιαίτερες συνθήκες του υφιστάμενου περιβάλλοντος και αλληλεπίδραση, αλλά και άστοχος ή απουσία χειρισμού των διοικούντων) και απαιτούν μια εξίσου πολύ-επίπεδη αντιμετώπιση.

Για την προληπτική αντιμετώπιση της αυτοκτονίας, αλλά και βελτίωσης του κλίματος και αξιοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων συνολικά μερικές σκέψεις με βάση τις προσωπικές εμπειρίες και φυσικά με γνώμονα και σε συνδυασμό με του τι προτείνεται από ειδικούς επιστήμονες:

• Στελέχωση μόνιμου προσωπικού με εξειδικευμένη και άρτια κατάρτιση (σπουδές ψυχιατρικής, ψυχολογίας, κοινωνικών επιστημών) στα κέντρα κατάταξης αλλά και στις στρατιωτικές μονάδες με παροχή απαραίτητου εξοπλισμού.

• Ειδική εκπαίδευση και επιμόρφωση του μόνιμου στρατιωτικού προσωπικού που έχει ευθύνη διοίκησης και διαχείρισης των στρατευσίμων για να αποκτήσουν δεξιότητες χειρισμού κρίσεων και της αυτοχειρίας.

• Ενημέρωση και διαδραστική συμμετοχή των στρατεύσιμων σε θέματα όπως συναισθηματική κατάσταση, ενσυναίσθηση, αντιμετώπιση στρες, αποδοχή διαφορετικότητας, αντιμετώπιση ρατσισμού και εκφοβισμού, ενίσχυση θάρρους για αναζήτηση βοήθειας, ομαδική συνεργασία κλπ.

• Δράσεις κοινωνικής ευαισθητοποίησης για μείωση του στίγματος όσον αφορά στις ψυχικές παθήσεις.

• Δημιουργία κλίματος συναδελφικότητας, εμπιστοσύνης, αλληλεγγύης και συνοχής της ομάδας.

• Λειτουργία τηλεφωνικής γραμμής ψυχολογικής υποστήριξης σε όλες τις μονάδες.

• Συνεργασία με πανεπιστήμια, εκπαιδευτικά ιδρύματα και κοινωνικές υπηρεσίες σε θέματα έρευνας, πρόληψης και αντιμετώπισης αυτοκτονιών.

• Τακτική ανταλλαγή εμπειριών και υιοθέτηση καλών πρακτικών μεταξύ των Σωμάτων.

• Εξέταση υποκατάστασης της σκοπιάς από κάμερες, όπως συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και δημιουργία σαφούς πλαισίου οπλοφορίας και οπλοχρησίας.

Κλείνω με 2-3 σχόλια παρότι δεν έχουν συνάφεια με το παραπάνω θέμα:

Η στράτευση των νέων να γίνεται στα 18, αμέσως με την αποφοίτηση από το Λύκειο με ταυτόχρονη κατάργηση χορήγησης αναβολής εκτός των περιπτώσεων με διαπιστωμένα προβλήματα υγείας.

Το γεγονός ότι η στρατιωτική θητεία αποτελεί μια ουδέτερη, κενή χρονικά περίοδο για τους κληρωτούς, η συνεργασία με φορείς της παραγωγής και απασχόλησης μπορεί να συνεισφέρει στην καλύτερη προετοιμασία και κοινωνική επανένταξη των στρατευσίμων.

Η θετική εξαγγελία για αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων και επαναλειτουργία της αμυντικής βιομηχανίας να συνοδευτεί επίσης με εξέταση της λειτουργίας εγχώριας παραγωγής για κάλυψη βασικών αναγκών του προσωπικού, όπως ρουχισμός, υπόδηση και λοιπές ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, κάτι που θα συνέβαλε ταυτόχρονα και στην αντιμετώπιση της ανεργίας σε ένα βαθμό.

Ο κύριος Δημήτρης Γρέβιας, Διαχείριση και Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, είναι μέλος Κέντρου Εθελοντών Μάνατζερ Ελλάδος.

tovima.gr